Powstanie styczniowe rozpoczęło się 22 stycznia 1863 roku, a zakończyło dopiero w październiku 1864 roku. Było najdłużej trwającym polskim powstaniem narodowym. Szacuje się, że przez powstańcze oddziały w ciągu półtorej roku walk przewinęło się ponad 150 tys. powstańców, a wśród ochotników chwytających za broń nie brakowało leśników i pracowników leśnych. Dziesiątki tysięcy uczestników insurekcji poległo w boju, zostało straconych przez Rosjan lub zesłanych na Syberię.

Regionem szczególnie zaangażowanym i dotkniętym przez ten zryw niepodległościowy była Lubelszczyzna. Na tym terenie rozegrały się aż 224 spośród 1200 bitew i potyczek powstania styczniowego. W lubelskich lasach zachowało się wiele śladów pamięci przypominających o wydarzeniach z drugiej połowy XIX wieku.

Tylko na gruntach będących w zarządzie nadleśnictw RDLP w Lublinie zinwentaryzowano kilkadziesiąt miejsc upamiętniających wydarzenia tego najdłuższego powstania narodowego w dziejach Polski. Krzyże, mogiły, obeliski, figury, cmentarze, pomniki i kopce przypominają nam o narodowych bohaterach walk sprzed 156 lat.

Między innymi w Leśnictwie Rudka (Nadleśnictwo Biała Podlaska) znajduje się miejsce poświęcone księdzu Stanisławowi Brzósce – ostatniemu dowódcy powstania, który walczył aż do wiosny 1865 roku. Kapelan generalny powstania styczniowego był jednym z dowódców prowadzącym ochotników przez leśne ostępy z krzyżem w dłoni. Bohaterski kapłan wsławił się w walkach na północy Lubelszczyzny. Jego oddział stacjonował m.in. w Leśniczówce Brzozowica (Nadleśnictwo Radzyń Podlaski), gdzie w ubiegłym roku lubelscy leśnicy ufundowali i odsłonili pamiątkowy obelisk ku jego czci.

Wiele miejsc poświęconych uczestnikom powstania styczniowego można odwiedzić na terenie Nadleśnictwa Biłgoraj. W Leśnictwie Sól umiejscowiono obelisk ku pamięci powstańców styczniowych z oddziału pułkownika Leona Czechowskiego, którzy w dniach 20 i 21 marca 1863 r. w lasach uroczyska Knieja stoczyli bitwę z wojskiem rosyjskim, zaś w Leśnictwie Ciosmy, nad grobami walczących ochotników wzniesiono krzyż nazywany „Czerwoną Figurą”. Doszło tutaj do bitwy powstańców z Rosjanami. Po heroicznej walce znacznie mniejszemu oddziałowi pułkownika Czechowskiego udało się całkowicie rozproszyć roty rosyjskiej piechoty.

W Leśnictwie Stawki (Nadleśnictwo Gościeradów) znajduje się krzyż upamiętniający rozwiązanie oddziału powstańczego po przegranej bitwie pod Batorzem, która rozegrała się 6 września 1863 roku. Według legendy w pobliżu krzyża ktoś ukrył sztandar, dokumentację sztabową i broń rozwiązującego się oddziału.

Wiele powstańczych śladów można odkryć w lasach Nadleśnictwa Józefów. W Leśnictwie Borowiec postawiono krzyż w hołdzie walczącym w bitwie pod Kobylanką. Na terenie Leśnictwie Łukowa znajdują się pomnik i mogiła powstańców poległych w bitwie. Z kolei w Leśnictwie Fryszarka wzniesiono pomnik w hołdzie Mieczysławowi Romanowskiemu, wielkiemu poecie i uczestnikowi powstania, który poległ 24 stycznia 1863 roku w potyczce pod Józefowem nad rzeką Nepryszką.

O udziale leśników w powstaniu styczniowym na Lubelszczyźnie można przeczytać w pierwszym numerze „Lubelskiego Głosu Lasu” z 2017 roku w tekście „Leśnicy na kartach powstania styczniowego” oraz w artykule „Leśnik z powstańczą historią” opisującym działalność bohaterskiego leśnika Henryka Hugo Gramowskiego, która posłużyła wybitnemu malarzowi Arturowi Grottgerowi do uwiecznienia powstania styczniowego w dwóch cyklach obrazów. Na jednym z jego dzieł zatytułowanym „Duch” znajduje się sam Hugo Gramowski.